Onderzoek naar het effect van het 'handelingskader professioneel profileren' van Gentse politie
De meeste politiecontroles verlopen correct, blijkt uit een onderzoek in opdracht van de Stad Gent waaraan de Politiezone Gent meewerkte.
Onderzoek naar het effect van het 'Handelingskader professioneel profileren'
In opdracht van de Stad Gent en in nauw overleg met de Politiezone Gent deed een team onder leiding van professor Sofie De Kimpe (VUB) en professor Antoinette Verhage (UGent) onderzoek naar de impact en het effect van het 'handelingskader professioneel profileren'.
Dat kader geeft politiemedewerkers richtlijnen over identiteitscontroles, dit om efficiënt en gericht personen te identificeren en te controleren op basis van gedrag, feiten en omstandigheden en bevat een aantal richtlijnen bij elke fase van een identiteitscontrole, gaande van selectie tot reflectie. De politiemensen krijgen ook opleidingen waarbij ze leren het handelingskader in de praktijk toe te passen.
Het onderzoek is gestart in het najaar van 2021 en liep tot en met maart 2023. Het is een van de 32 acties uit het 'Actieplan Antidiscriminatie en Antiracisme 2020-2025'.
De meeste controles gebeuren respectvol
De onderzoekers gingen mee op het terrein en observeerden 306 identiteitscontroles in de politiezone Gent. Ze analyseerden of die controles volgens de juiste procedures verliepen. Procedurele (on)rechtvaardigheid heeft immers een impact op het vertrouwen van de burger in politiewerk en de legitimiteit van de politie.
Uit het onderzoek blijkt dat bijna alle onderzochte controles neutraal en respectvol gebeurden. De meerderheid van de Gentse Flikken weet hoe een goede controle te doen: in 99 procent van de gevallen kreeg de burger de mogelijkheid om zijn verhaal te doen aan de politie. In meer dan de helft van de observaties (188 op 306 of 61,2 procent) werd de reden van de controle evenwel niet spontaan meegedeeld, was er geen spontane uitleg van de motieven en nog minder over de verdere politionele handelingen zoals fouillering. In één op vijf controles (19 procent) was er ook sprake van een vorm van respectloos gedrag, zoals iemand ruw onderbreken.
Meer spontane uitleg over identiteitscontroles
De onderzoekers stellen voor dat de politie meer aandacht besteedt aan de (spontane) verantwoording en uitleg bij een identiteitscontrole, ongeacht de aard. Het spontaan en correct informeren over de reden van identiteitscontroles is immers een belangrijk aspect van hoe de burger zo’n controle ervaart en heeft dus een impact op het wederzijds vertrouwen.
Bijkomende aandacht in opleidingen
De kennis over (het belang van) het handelingskader maakt deel uit van de basisopleiding. Nationaal wordt momenteel een online opleidingspakket uitgewerkt met de naam ‘Pro-profile’, in samenwerking met het Hannah Arendt Instituut. Ook de Politie Gent werkt mee aan dit pakket. Elke nieuwe medewerker zal dus grondig opgeleid zijn inzake politiecontroles.
De Gentse Flikken krijgen na die basisopleiding ook een online vervolgopleiding binnen het eigen korps over het handelingskader. Deze opleidingen werden als positief ervaren, maar hebben volgens het onderzoek weinig impact op het handelen op het terrein. Hoewel bijna 60 procent van de respondenten aangeeft dat de opleiding toepasselijk was voor de werksituatie, zegt 56 procent niet geconfronteerd te zijn met situaties die aan de opleiding deden terugdenken.
Ook de mate waarin de kennis ‘blijft hangen’ na enkele maanden, is beperkt. Daarom wordt voor de huidige medewerkers van Politiezone Gent momenteel een nieuwe opleidingsmodule ontwikkeld, bestaande uit intervisieworkshops (waarin leidinggevenden met elkaar hun ervaringen delen om continu feedback te geven over de toepassing van het handelingskader). In het najaar van 2023 wordt die derde module voor het eerst getest bij Gentse Flikken die vaak controles moeten uitvoeren.
Daarnaast werkt de Gentse politie sinds kort ook met virtual reality-opleidingen waar medewerkers onmiddellijk samen een situatie beleven en daar vervolgens open en eerlijk over in debat gaan, onder supervisie van een gespreksleider met ervaring op het terrein. De onderzoekers evalueren deze opleidingen als positief, de politie wil er dan ook extra op inzetten.
Systematische identiteitscontroles helder communiceren
Het onderzoek toont ook aan dat bij systematische identiteitscontroles (van alle mensen op het openbaar domein, binnen een vooraf bepaalde zone en periode goedgekeurd door de burgemeester) politiemensen niet geneigd zijn om spontaan uitleg te geven aan de burger over de reden van controle. De reden voor die identiteitscontroles zit immers vervat in de toelating voor de actie. Dat volstaat echter niet volgens de onderzoekers en kan bij de gecontroleerde burger tot onbegrip leiden. Systematische acties kunnen de bewoners een gevoel van ‘overpolicing’ geven en hun vertrouwen in de politie aantasten.
De onderzoekers bevelen daarom aan om steeds helder te communiceren over systematische identiteitscontroles. Met dat verbeterpunt gaat de korpsleiding de volgende maanden aan de slag, in overleg met de Stad Gent.
Dialoog versterken
Op dit moment lopen er reeds enkele goede initiatieven om de verstandhouding tussen burger en politie te bevorderen. De Stad Gent en Politiezone Gent zullen daar nog meer in investeren. Vanuit het gelijkekansenbeleid zal daar blijvende aandacht voor zijn. De Stad en Politie Gent zullen samen een aantal initiatieven uitwerken die de verbinding tussen burgers en politie versterken.